Author :
Abstract
En az iki unsurun bir araya gelerek oluşturduğu, farklı zaman, görünüş, kılınış ve kiplik işlevlere sahip olan fiil birleşmelerinin, birleşik fiil, art fiil, tasvirî fiil terimlerinin yanı sıra daha bütüncül şekilde değerlendirilmesi açısından analitik fiil yapısı terimiyle de karşılandığı bilinmektedir (Erdal, 2004, Yuldaşev, 1965). Analitik terimi, gramatikal işlemci olarak sözcük sınıfından seçilen unsurların kullanıldığı dillerden biri olan Rusçada yaygın şekilde kullanılmaktadır(Haspelmath 2000: 655). Bu sonucu olarak Türk dillerindeki gramatikal fiil birleşmelerini inceleyen Rus Türkologların bu terimi tercih ettiği görülmektedir (Kononov 1956, Yuldaşev, 1965). Analitik fiil yapıları, dilin ara alanlarında işlem görür. Bu nedenle betimlenmesinde ve sınırlarının çizilmesinde güçlükler yaşanır. Türkiye Türkçesinde analitik fiil yapıları, fiilimsi+yardımcı fiil unsurundan oluşmaktadır. Fiilimsiler, ana fiil ile yardımcı fiili birbirine bağlar ve zamana atıfta bulunabilir. Yardımcı fiiller ise kendine has temel anlamı olan bağımsız bir ana fiilden seçilerek zamanla biçimsel ve işlevsel olarak kayıplar yaşayarak gramatikal işlevlerde kullanılmaya başlarlar. Hatta yardımcı fiillerin belirli eklere duyarlılık, ana fiilin kılınışsal içeriğine göre seçilme gibi çeşitli kısıtlamalar da geliştirebildikleri görülmektedir. Yardımcı fiiller fiilimsilerle birlikte çalışarak, cümle içerisinde belirtilen olaylara, olgulara zaman, tutum, tarz gibi yeni boyutlar kazandırır. Çalışmada Türkiye Türkçesinde yer alan analitik fiil yapılarının morfo-sentaktik ve morfo-semantik alanlardaki özellikleri incelenecek ve diğer fiil birleşmelerinden farkları ortaya konacaktır. Dilbilgisi kitaplarında birleşik fiil başlığı altında sunulan fiil birleşmelerinin yapı ve işlev açısından birbirlerinden ne denli farklı oldukları ve bu yapıları ayrı başlıklar altında ele alınması gerektiği tartışılacaktır. Çalışmada sunulan örnekler Türkçe Ulusal Derlem (TUD)’den elde edilmiştir. Türkçe Ulusal Derlem (TUD), günümüz Türkçesinin 50 milyon sözcükten oluşan 24 yıllık bir dönemi kapsayan çok sayıda farklı alan ve türlerden yazılı ve sözlü örnekleri içeren, geniş kapsamlı, dengeli ve temsil yeterliliğine sahip, genel amaçlı bir referans derlemdir.
Keywords
Abstract
It is known that verb combinations, which are formed by at least two elements and have different tense, aspect, tense and modal functions, are also preferred with the term analytic verb structure in terms of being evaluated more holistically as well as the terms compound verb, descriptive verb etc.(Erdal, 2004; Yuldashev, 1965). The term analytic is widely used in Russian researchers, which is one of the languages in which elements selected from the word class are used as a grammatical processor (Haspelmath, 2000, s. 655). As a result, it is seen that Russian Turcologists who study grammatical verb combinations in Turkic languages prefer this term (Kononov, 1956; Yuldashev, 1965). Analytical verb structures are processed in the intermediate areas of the language. For this reason, there are difficulties in describing and drawing its boundaries. Analytical verb structures in Turkish consist of verbal + auxiliary verb. Verbals connect the main verb and the auxiliary verb and can refer to time. Auxiliary verbs, on the other hand, are chosen from an independent main verb and they begin to be used in grammatical functions by experiencing formal and functional losses over time. Auxiliary verbs work together with verbals, adding new dimensions to the events mentioned in the sentence, such as time, açtion and modality. In this study, the distinctive features of analytic verb structures in Turkish in morpho-syntactic and morpho-semantic fields will be examined and their differences from other verb combinations will be revealed. The examples presented in the study were obtained from the Turkish National Corpus (TUD). Turkish National Corpus (TUD) is a comprehensive, balanced and representative, general purpose reference corpus containing 50 million words of today's Turkish, written and oral examples from many different fields and genres covering a 24-year period.
Keywords
- Ackerman, F. (2000). Lexical constructions: paradigms and periphrastic expression (Ms). UC San Diego.
- Anderson, G.D.S. (2006). Auxiliary verb constructions. Oxford: Oxford University Press.
- Aslan-Demir, S. (2012). Türkiye Türkçesinde ol- yardımcı fiilli yapıların görünüş-zaman bildirimindeki işlevleri. Bilig, 63, 11-30.
- Aslan-Demir, S. (2014). Görünüş kategorisi (Türkmence örneği). Ankara: Grafiker Yayınları.
- Auwera, J. ve Plungian, V. A. (1998). Modality’s semantic map. Linguistic Typology 2. Berlin- New York: Walter de Gruyter, 79-124.
- Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin grameri. (9. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Bulut, G. (2014). Tarihî Türkiye Türkçesinde perifrastik fiil yapıları (olmak yardımcı fiiliyle kurulan birleşik çekim yapıları) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
- Demir, N. (2013). Kip ekleriyle kurulan birleşik fiiller. Leyla Karahan Armağanı,1-10.
- Demir, İ. (2015). Türkçede perifrasis (Fiil Çekim Kategorisi). Ankara: Gazi Kitabevi.
- Deny, J. (2012). Türk dil bilgisi (Ali Ulvi Elöve Çev.). Ahmet Benzer (Ed.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Erdal, M. (2004). A grammar of old Turkic. Leiden-Boston: Brill.
- Ergin, M. (2006). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
- Gencan, T. N. (1979). Dil bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Gökçe, F. (2013). Gramerleşme teorisi ve Türkçe fiil birleşmeleri. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Göksel, A. ve Kerslake, C. (2005). Turkish: a comprehensive grammar. London-New York: Routhledge.
- Haspelmath, M. (2000). Periphrasis. Morphology. Geert Booij, Christian Lehmann, Joachim Mugdan (Ed.). Berlin – New York: Walter de Gruyter. 654-664.
- İmer, K. ve Özsoy, S. ve Kocaman, A. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
- Johanson, L. (2000). Viewpoint operators in european languages. Tense and Aspect in the Languages of european. Östen Dahl (Ed.). Berlin- New York: Mouton de Gruyter. 27-187.
- Kadem, G. (2020). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde analitik fiil yapıları (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
- Kiparsky, P. (2005). Blocking and periphrasis in inflectional paradigms. Year of Morphology 2004. Dordrecht: Springer. 113-135.
- Kononov, A. N. (1956). Grammatika sovremennogo Turetskogo literaturnogo yazıka (Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi) [Etüt Eser] (Haz. Mustafa Kaçalin (2011)), Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: Türk Dil Kurumu
- Mihaylov, M. S. (1965). Perifrastiçeskie formı Turetskogo glagola. Moskva: İssledovaniya Po Grammatike Turetskogo Yazıka.
- Musaoğlu, M. ve Kirişçioğlu, F. ve Krainiuchenko, E.V. (2018). Türkiye Türkçesinde analitik fiil şekilleri-I. Dil Araştırmaları. S. 23, 57-77.
- Nuyts, J. (2016). Analyses of the modal meanings. The Oxford handbook of modality and mood. Jan Nuyts-Johan Van Der Auwera (Ed.). Oxford: Oxford University Press.
- Palmer, F. R. (2001). Mood and modality. Cambridge: Cambridge University Press.
- Reichenbach, H. (1947). The tense of verbs. The language of time: A reader (2005). (eds.) Inderjeet Mani, James Pustejovsky, Rob Gaizauskos (Ed.). Oxford- New York: Oxford University Presss.71-78.
- Şçerbak, A. M. (2016). Türk dillerinin karşılaştırmalı şekil bilgisi üzerine denemeler (fiil) (Yakup Karasoy, Naile Hacızade, Mevlüt Gülmez Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu
- Vendler, Z. (1957). Verbs and times. The Philosophical Review, 66, 143-160.
- Yuldaşev, A.A. (1965). Analitiçeskie formı glagola v Tyurkskix yazıkax. Moskva: Nauka.
- TUD (Türkçe ulusal derlemi). Erişim Tarihi: 08.06.2022
