Ülkemizin UNESCO – Somut Olmayan Kültürel Miras Değerlerine İlişkin Tanıtım Metinlerinde Yer Alan Kültürel Unsurların Çevirisi Üzerine Bir İnceleme
Author :
Abstract
İnsanoğlunun dili, sesi, düşüncesi, niyeti, hisleri olup tüm bunları diğer bir dilin dünyasına aktaran, farklı kültürleri birbirine tanıtan, aralarında köprü kurarak etkileşimlerini sağlayan çeviri eylemi geçmişten günümüze süregelmektedir. Bu çalışmada çeviri eylemi, bir örneklem kapsamında, çeviri strateji, kuram ve yöntemleri çerçevesinde değerlendirilecek olup, söz konusu özelliklerin kültürel unsurların aktarımını nasıl anlamlandırdıkları mercek altına alınacaktır. Makalenin inceleme kaynağını oluşturan kültürel unsurları içeren metinler, bir ulusun kültürel varlıklarının tanıtımı açısından anlamlı vazifeler üstlenen ve misyonunu “ırk, cins, dil ve din farkı gözetmeksizin Birleşmiş̧ Milletler Anayasasında dünya milletlerine tanınan insan hakları ve esas hürriyetlerine, kanunlara ve adalete müşterek bir saygı yaratmak için, milletler arasındaki işbirliğine eğitim, bilim ve kültür yoluyla yardım ve böylelikle barış ve güvene hizmet etmek” olarak belirten uluslararası düzeydeki kuruluş UNESCO’nun (“United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization” / "Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu") Somut Olmayan Kültürel Miras dünya listesindeki ülkemiz konumunu yukarılara taşıyan kültürel miraslarımıza ilişkin metinlerdir. Söz konusu miras unsurlarımıza yönelik UNESCO adaylık dosyalarında (https://ich.unesco.org) yer alan metinler ve bunlara ilişkin T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü tarafından yapılan İngilizce çeviriler (http://aregem.kulturturizm.gov.tr), Peter Newmark’ın (1988) çeviri yöntemleri, Lawrence Venuti’nin (1995, 1998a) çeviri stratejileri ve Gideon Toury’nin (1995) betimleyici çeviri kuramı çerçevesinde irdelenecektir. Böylece bu çalışmanın, çeviri eylemi sürecinde çevirmen kararlarının oluşumu aşamasına ışık tutabileceği düşünülmektedir.
Keywords
Abstract
Translation practice that transfers the language, sounds, ideas, intentions, notions, senses of mankind to other language world, introduces different cultures to each other, provides interactions by building bridges amongst them has continued from past to present. In this study, translation practice is evaluated in the scope of a sample within the framework of translation strategies; theories and methods and the features in question are focused in terms of how they make sense in the transference of culture-specific items. The texts involving culture-specific items and forming the analyzing source of the article are the documents which are related with our cultural heritage that glorify the status of our country on the World List of Intangible Cultural Heritage of UNESCO (“United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization”), an international level organization which states its mission as to assist the cooperation between nations through education, science and culture and thus serve for peace and confidence in order to build common respect for human rights and fundamental freedom recognized for world nations in the Constitution of United Nations regardless of difference in race, gender, language and religion and an organization which undertakes significant tasks in terms of promotion of cultural assets of a nation. The texts regarding our heritage items registered in the nomination files of UNESCO (https://ich.unesco.org) and their translations in English language made by General Directorate of Research and Training of the Ministry of Culture and Tourism of the Republic of Turkey (http://aregem.kulturturizm.gov.tr) are analyzed within the framework of the translation methods of Peter Newmark (1988), the translation strategies of Lawrence Venuti (1995, 1998a) and the descriptive translation theory of Gideon Toury (1995). Thus, the study is considered to shed light on the phase of decision making of a translator and the process of translation practice.
Keywords
- Açıklama: Newmark’ın (1988, 2010) sosyal yaşam ve sosyal etkinlikler sınıflandırması
- içeren sohbetler eşliğinde sosyalleştiği görülmektedir (Çağlayan, 2012: 96-109). Kültürel
- tutan “uyarlama” çeviri yöntemi, Venuti’nin (1995, 1998a) “yerlileştirme” stratejisi
- (1995) kuramına göre incelendiğinde ise, çevirinin erek kültürün alımlayabileceği bir
- TÜRK KAHVESİ KÜLTÜRÜ VE GELENEĞİ (2013-UNESCONo:00645 aday dosya ve No:8. COM 8.28 dosya
- Yeterli Açıklama: İlk cümlede çevirmenin kaynak metinde var olan ve bağlacını erek metinde kullanmayarak cümleyi böldüğü görülmekte ve yeni cümleye tekil-çoğul ifadeler bağlamında kafa karışıklığı yaratabildiğini söyleyebileceğimiz (bu teknikler-it is) ifadelerle devam etmeyi tercih ettiği gözlemlenmektedir. Çevirmen bu noktada “çıkarma” yöntemini kullanarak söz konusu bağlacın erek metinden çıkarılmasında herhangi bir sakınca görmemiştir. “Çıkarma” yöntemi Venuti’nin (1995, 1998a) erek dil ve kültür normlarını ön planda tutan “yerlileştirme” stratejisi kapsamında değerlendirilebilir. Newmark’ın (1988, 2010) kültürel unsurlar sınıflandırmasında kişisel yaşam kategorisi kapsamında değerlendirebileceğimiz yiyecek, giyecek, ev eşyaları vb. arasında yer alan cezve ve fincan ifadelerinin erek kültürde karşılığı ve çevirisi bulunmadığı ya da özellikle belirtilmesi gereken kültürel ifadeler oldukları düşüncesiyle erek metne taşınmışlardır. Fakat söz konusu taşınmanın yanı sıra erek kültürde bu ifadeleri karşılayabileceği düşünülen karşılıklarla “uyarlama” yöntemine ve böylece de “yerlileştirme” stratejisine başvurulmuştur. Yukarıda belirtilen ifadelerin taşınması eylemi “aktarım” yöntemi içerisinde değerlendirebileceğimiz bir çevirmen kararıdır ve bu kararı müteakip söz konusu ifadelere yönelik geniş bilgi sunularak "açıklama” metodunun da kullanıldığı gözlemlenmektedir. Böylece ifadeler such as like the boiling pot (cezve), coffee cup (fincan) biçiminde sunularak erek kültüre aktarılmışlardır. Kaynak dil ve kültu
- ̈r normlarını ön planda tutan “aktarım” ve “açıklama” yöntemleri Venuti’nin (1995, 1998a) “yabancılaştırma” stratejisi kapsamında değerlendirilebilir. Erek odaklı çeviri yaklaşımını ön plana alan Gideon Toury’nin (1995) betimleyici çeviri kuramına göre incelendiğinde ise, çevirmenin ilk cümlede “çıkarma” yöntemini, ikinci cümlede “uyarlama” yöntemini kullandığı görüldüğünden erek odaklı yaklaşım sergilediği ve bu çerçevede çevirilerin “kabul edilebilir” çeviriler olduğu; ikinci cümledeki “aktarım” ve “açıklama” yöntemleri ile kaynak odaklı bir tutum gösterdiği ve bu minvalde söz konusu ifadelerin çevirilerinin “yeterli” çeviri olduğu belirtilebilir. KÜLTÜRÜ VE GELENEĞİ (2013-UNESCO-No:00645 aday dosya ve No:8. COM 8.28 dosya kayıt kabul)
- tutan “birebir” çeviri yöntemi, Venuti’nin (1995, 1998a) “yabancılaştırma” stratejisi
- kapsamında değerlendirilebilir. Gideon Toury’nin (1995) betimleyici çeviri kuramına göre
- SANATI (2014-UNESCO-No:00644 aday dosya ve No:9. COM 10.44 dosya
- (2009-UNESCO-No: 00180 aday dosya ve No: 4. COM
- “Founded in 1990, the International Puppet and
- (Even-Zohar, 1978). Merkez/çevre, birincil etkinlik/ikincil etkinlik, saygın
- sorgulanarak betimlenmesine olanak vermektedir (Even-Zohar, 2002). Başka bir deyişle
- (Vermeer, 1992: 192). Romalılar kendi dillerinden ve kültürlerinden üstün saydıkları
- başlamasında etkili olabileceği görüşünü desteklemektedir (Even-Zohar, 1978). Söz
- Batı’yı tanıyarak, onun ulaştığı seviyeye ulaşmayı amaç edinmiştir (Eruz, 2003; Yazıcı,
- KAYNAKÇA Aksoy, B. (2002). Geçmişten günümüze yazın çevirisi. Ankara: İmge Kitabevi. Akşit, G. (1986). Çeviri: Dillerin dili. İstanbul: Çağdaş Yayın. Ammann, M. (2008). Akademik çeviri eğitimine giriş. (E. D. Ekeman, Çev.). İstanbul: Multilingual Yay. Bassnett, S. (1991). Translation studies (2. Baskı). London, UK: Routledge. Burke, P. (2006). Kültür tarihi (M. Tuncay, Çev. ). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Cassirer, E. (1980). İnsan üstüne bir deneme (N. Arat, Çev. ). İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Ece, A. (2007). Erek-odaklı kuram, Skopos kuramı ve bağıntı kuramı bağlamında çeviri
- 49-58. Erkurt, G. Ş. (2017). Çevirmen İdiokültürü: Edebiyat Çevirisinde Kültür Aktarımı
- Yöntemi Denemesi. Saarbrücken, GE: Lambert Academic Publishing. Eruz, F. S. (2003). Çeviriden çeviribilime. İstanbul: Multilingual Yayınları. Even-Zohar, I. (1978). Yazınsal polisistem içinde çeviri yazının durumu. M. Rifat. (Yay.
- Yayıncılık. Even-Zohar, I. (2002). The Making of Culture Repertoire and the Role of Transfer. S.
- İstanbul: Boğaziçi Universitesi Yayınevi. Grusec, J. E. ve Hastings, P. D. (2007). Handbook of socialization: Theory and research.
- New York, NY: Guilford Press. Gürçağlar, T. Ş. (2011). Çevirinin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları. Güvenç, B. (1985). Kültür konusu ve sorunlarımız. İstanbul: Remzi Kitabevi Güvenç, B. (1991). İnsan ve kültür. İstanbul: Remzi Kitabevi. Hermann, W. (1959). Tarih, insan ve dil felsefesi üzerine altı konferans (İ. Tunalı, Çev.).
- İstanbul: İstanbul Matbaası. Holz-Mänttäri, J. (1984). Translationstheorie – Grundlagen und standorte, Tampere, FI:
- Tampereen yliopisto. Journet, N. (2009). Evrenselden özele kültür. İstanbul: İz Yayıncılık. Karabulut, B. (2015). Güvenlik- küreselleşme sürecinde güvenliği yeniden düşünmek:
- Uluslararası ilişkilerde anahtar kavramlar serisi 2. Ankara: Barış Kitabevi. Kurultay, T. (1985). Çeviri yöntemi üzerine düşünceleriyle F. Schleiermacher. A. Cemal (
- Journal of Sociology, Sayı. 44, No. 6, s. 938-964. Malinowski, B. (1990). İnsan ve kültür (F. Gümü, Çev.). Ankara: V Yayınları. Malinowski, B. (2000). Bilim, büyü ve din (H. Portakal, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları. Munday, J. (2001). Introducing translation studies, theories and applications. London:
- Routledge. Munday, J. (2012). Introducing translating studies theories and applications (3. Bas).
- Newmark, P. (1988). A Textbook of translation. Londra, UK: Prentice Hall.
- Newmark, P. (2010). Translation and Culture. B. Lewandowska-Tomaszcyk ve M.
- Lang. Öner, I. B. (2001). Çeviri kuramlarını düşünürken…. İstanbul: Sel Yayıncılık. Özlem, D. (2008). Kültür bilimleri ve kültür felsefesi. Ankara: Doğu-Batı Yay. Parekh, B. (2002). Çokkültürlülüğü yeniden düşünmek (B. Tanrıseven, Çev.). Ankara:
- Phoenix Yay. Pohling, H. (1971). Zur Geschichte der Übersetzung, Studien zur Übersetzungswissenschaft
- Beihefte zur Zeitschrift Fremdsprachen 3/4. Leipzig, DE: Verlag Enzyklopadie. Reiß, K. ve Vermeer, H. J. (1984). Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie.
- Tübingen, DE: Niemeyer Verlag. Seele, A. (1995). Römische übersetzer: Nöte freiheiten absichten: Verfahren Des
- Wissenschaftliche Buchgesellschaft. Toury, G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. Amsterdam, NE: John
- Benjamins. Toury, G. (2002). Translation as a means of planning and planning of translation. S.
- Boğaziçi Universitesi Yayınevi. Usal, A. ve Kuşluvan, Z. (2002). Davranış bilimleri, sosyal psikoloji. İzmir: Barış Yayınları. Venuti, L. (1998a). Strategies of translation. M. Baker ve G. Saldanha (Ed.), Routledge
- encyclopedia of translation studies (s. 240-44)içinde. London, UK: Routledge. Venuti, L. (1998b). The American Studies. M. Baker ve G. Saldanha (Ed.), Routledge
- encyclopedia of translation studies (s. 305-15) içinde. London, UK: Routledge. Venuti, L. (1998c). The scandals of translation. towards an ethics of difference. Londra,
- UK: Routledge. Venuti, L. (1995). Translator’s invisibility: A history of translation. London, UK: Routledge. Vermeer, H. J. (1989/2000). Skopos and commission in translational action. L.
- Routledge - Vermeer, H. J. (1992). Skizzen zu einer geschichte der Translation: Anfange – von
- Frankfurt: DE: IKO – Verlag für Interkulturelle Kommunikation. Witte, H. (2007). Die Kulturkompetenz des Translators, begriffliche grundlegung und
- didaktisierung, Tübingen, GE: Stauffenburg Verlag. Yazıcı, M. (2005). Çeviribilimin temel kavram ve kuramları. İstanbul: Multilingual Çevrimiçi Ağ Kaynakça Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (t.k.). UNESCO Hakkında. Erişim
- adresi: https://aregem.ktb.gov.tr/TR-202374/turk-kahvesi-kulturu-ve-
- adresi: https://aregem.ktb.gov.tr/TR-202375/ebru--turk-kagit-susleme-
- https://aregem.ktb.gov.tr/TR-202291/karagoz-tr.html Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü. (t.y.). Karagöz (ENG). Erişim adresi:
- https://aregem.ktb.gov.tr/TR-202285/meddahlik.html Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü. (t.y.). Arts of the Meddah, Public Storytellers.
- Erişim adresi: https://aregem.ktb.gov.tr/TR-132016/arts-of-the-meddah-public-
- 22.8.2018 Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü. (t.y.). Browse the Lists of Intangible Cultural
- 00037%2022.8.2018 Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü. (t.y.). Islık Dili. Erişim adresi:
- https://aregem.ktb.gov.tr/TR-196379/islik-dili.html United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. (t.y.). Whistled
- demektir.html 4.7.2019
