Author :
Abstract
Deyimler, toplumların hayata ve olaylara bakış açısını, düşünce dünyasını yansıtması açısından her dil için önemlidir. En önemli kaynağı söz konusu toplum olan deyimler, aynı zamanda çeviri ögeler olarak da bir dilden başka bir dile yerleşebilmektedir. Bu durum daha çok kültürel açıdan yakın ilişkiler içinde olan topluluklar için geçerlidir. Farklı kültürler arasında ortak veya benzer anlatıma sahip ortak sözlerle kurulan deyimlere de rastlanır. Bu türden deyimlerin ortaya çıkışı çeviri olarak değil farklı toplulukların benzer olayları benzer biçimde tanımlaması olarak açıklanmaktadır. Bu çalışmada bir kültür için son derece önemli bir dil malzemesi olan deyimler ele alınmıştır. Çinceden çevrilen Uygurca metinlerde görülen “agız, “köz” ve “yüz” sözcüklerinin yer aldığı deyimler karşılaştırmalı olarak incelenmiş, Uygurcada “agız”, “köz” ve “yüz” sözcüklerinin yer aldığı deyimlerin Çincedeki durumları ele alınmış çeviriler sırasında bir başka sözün kullanılıp kullanılmadığı araştırılmıştır. Deyimlerin, söz konusu topluluklara ait değerler olduğu düşünüldüğünde, çeviri metinlerdeki deyimlerin tespiti ve çeviri yoluyla mı uyarlama yoluyla mı dile kazandırıldığının ortaya koyulması önemlidir. Zira deyimlerin çevrilmesi işi hiç de kolay değildir. Farklı kültürler söz konusu olduğunda kelime kelime çeviri her zaman istenen anlamı vermeyebilir. Örneğin Türk kültüründe önemli olan ve deyimlerde kullanılan anne (ana), baba vb. akrabalık adları ile at, deve vb. hayvan adlarının her kültürde deyimlerde kullanılma sıklığı aynı değildir. Bu arada sonraki dönemlerde var olan deyim sayısının çokluğuna rağmen Eski Türkçe döneminde hayvan adlarıyla kurulan deyimlerin oldukça az olması dikkate değer bir konudur. Dolayısıyla Türkçede bu sözlerden oluşan deyimlerin bire bir çevirisi Türkçe konuşuru üzerinde yaptığı etkiyi yaratmaz. Bu nedenle çeviri metinlerde deyimlerin incelenmesi önemlidir. Böylelikle çeviri metinlerin kültürü yansıtıp yansıtmadığı konusunda fikir ortaya atmak mümkün olabilecektir. Temel söz varlığının en önemli temsilcilerinden olan organ adları, her dilde olduğu gibi Türkçede de deyim ve atasözlerinin kuruluşunda önemli olmuştur. Geçmişten günümüze özellikle başta bulunan organ adları ile kurumuş deyimlerin sayısı çok fazladır.
Keywords
Abstract
Idioms are important Word groups. Because It reflect perspective of live and events and nations’ cultures. The most important source of idioms are themselves of nations. Also there are some idioms which translated. This events appear at similar cultures often. Similar idioms are found inside different cultures. In this paper are examinate idioms in translated texts from Chinese to Uyghur. Idioms in Uyghur texts founded by “agız”, “köz”, “yüz” was discussed and compared with Chinese original texts.
Keywords
- Abik, A. D. (2004). Nevayi‟deki Deyimlerin Farsça ile Karşılaştırılması, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2004, 13 (1): 211-222.
- Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Aksoy, Ö. A. (1994). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
- Ayazlı, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur VI. Kitap, Karşılaştırmalı Metin Yayını, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Çağatay, S. (1945). Altun Yaruk’tan iki Parça, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
- Çetin, E. (2012). Altun Yaruk Yedinci Kitap, Karahan Kitabevi, Adana.
- ___ (2015). Çinceden Uygurcaya Çevrilen Metinlerde Söz Öbekleri, Prof. Dr. Mehmet Özmen Adına Söz Dizimi Çalıştayı Bildirileri, Adana: Karahan Kitabevi: 88-100.
- Gulcalı, Z. (2013). Eski Uygurca Altn Yaruk Sudur’dan Aç Bars Öyküsü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- İli, M. (2015). İngilizce Deyimlerin Türkçeye Çevirisinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Yolları, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ekim 2015, S. 14: 112 – 128.
- Nobel, J. (1958). Suvarṇaprabhāsottamasūtra, das Goldglanz-sūtra, ein Sankrittext des Mahāyāna-Buddhismus, I-Tsing’s chinesische Version und ihre tibetische Übersetzung, Bd. 2. Die tibetische Übersetzung mit kritischen Anmerkungen herausgegeben, Leiden.
- Olgun, İ. (1972). Farsça ve Türkçe Atasözleri ve Deyimler Üzerine, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1972: 153-172.
- Ölmez, M. (1994). Hsüen-Tsang’ın Eski Uygurca Yaşam Öyküsü VI. Bölüm Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- ___ ve Röhrborn, K. (2001). Die alttürkische Xuanzang-Biographie III. Nach der Handschrift von Leningrad, Paris, Peking und St. Petersburg sowie nach dem Transkript von A. v. Gabain, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
- Önler, Z. (1999). Kutadgu Bilig‟de Organ Adlarıyla Kurulan Deyimler, 3. Uluslararası Türk Dil Kurultayı (1996) Bildirileri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 841-869.
- Semet, A. (2005). Lexikalische Untersuchungen zur uigurischen Xuanzang-Biographie, Veröffentlichungen der Societas Uralo-Altaica, Xuangzangs Leben und Werk Band 34, Teil 8, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- Şahin, H. (2009). Kaşgarlı‟dan günümüze organ isimleriyle kurulmuş deyimler, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/3 Spring 2009: 2020-2036.
- Şen, S. (2010) Eski Türkçenin Deyim Varlığı, Samsun.
- Türközü, S. G. ve Ferendeci, S. Y. (2004). Türkçe ve Korecedeki „Baş (kafa) ve başta bulunan organ adlarıyla ilgili deyimlerin incelenmesi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi Dergisi 44, 1 (2004): 93-109.
- Uçar, E. (2009). Altun Yaruk Sudur V. Kitap, Berlin Koleksiyonundaki Fragmanların Transliterasyonu ve Transkripsiyonu Açıklamalar ve Dizin, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Ataştırmaları Anabilim Dalı Türk Dili ve Lehçeleri Bilim Dalı.
