AMİN MAALOUF’UN TÜRKÇE ÇEVİRİLERİ: ÇEVİRİ STRATEJİLERİNİN YAZARIN EDEBİYATIMIZDAKİ ALIMLANIŞINA ETKİSİ
Author :
Abstract
Bir yapıtın çeviri aracılığıyla kültürel etkileşime katkı sağladığı göz önünde bulundurulduğunda, temelde çeviri-edebiyat-kültür dizgeleri arasındaki ilişkiyi irdeleyen çoğuldizge kuramının önemi açığa çıkar. Çeviriler aracılığıyla farklı ulusların edebiyatları etkileşime girer ve bu etkileşim kültüre yansıyarak kültürlerarası etkileşime katkı sağlar. Even-Zohar, geliştirdiği çoğuldizge kuramıyla toplumsal değişim ve dönüşümlerde edebiyatın rolünü vurgular zira çeviri yazın aracılığıyla edebiyatta yaşanan değişim ve dönüşümler ulusal kültürlerin şekillenmesinde büyük bir rol oynar. Bu çalışmanın amacı, genelde çeviri yazının bir ulusun edebiyatındaki etkisini, daha özelde Maalouf’un çevirilerinin Türk edebiyatındaki etkisini ve çeviri sürecinde benimsenen çeviri stratejilerinin yazarın edebiyatımızdaki alımlanışına etkisini açığa çıkarmaktır. Yazarın, edebiyatımızda yüksek tirajlar elde ederek yerli yazarlarımızla birlikte anılmasının ardında yatan sebepler nelerdir? Çeviri yöntem ve stratejileri, yazarın edebiyatımızdaki popülerliğini ve yerli bir aktör gibi kabul görmesini nasıl etkilemiştir? Çalışmamızda, Newmark’ın kültürel unsurların çevirisinde önerdiği belli başlı çeviri yöntemleri temel alınacak ve Fransızca-Türkçe çeviri örnekleri, Venuti’nin ‘Yerlileştirme’-‘Yabancılaştırma’ stratejileri çerçevesinde incelenecektir. Maalouf’un romanlarının Türkçe çevirilerinde genel olarak erek dil ve kültür normlarını ön planda tutan ‘yerlileştirme’ stratejisinin benimsenmesi, yazarın edebiyatımızdaki alımlanışını etkilemiştir. Öyle ki Maalouf’un edebiyatımızdaki popülerliğinin ve okurda yerli bir yazarı okuduğu izlenimi uyandırmasının ardında çeviri stratejilerinin etkisi büyüktür. Maalouf’un, çevirileriyle Türk Edebiyatında postmodern tarihsel roman türünün örneklerini destekleyerek Türk yazın çoğuldizgesinin şekillenmesine kısmen katkı sağladığı söylenebilir.
Keywords
Abstract
Considering the contribution of a work to cultural interaction by its being translated into other languages, the importance of polysystem theory is revealed by its focus on the relationship among translation-literature and culture. Through the translations, different Nations’ literatures interact and this interaction through its reflection to the culture contributes to intercultural interaction. Even-Zohar, emphasizes by his theory the role of the literature in social change and transformation as changes and transformations in literature realized by translations play a huge role in the shaping of national cultures. The aim of this study is to reveal the impact of translations on a nation's literature, more specifically the impact of Maalouf’s translations on the Turkish literature and also examine the impact of translation strategies on the author’s reception in Turkish literature. What are the reasons for the author’s being cited with Turkish local authors by obtaining a wide circulation in our literature? How did the adopted translation methods and strategies influence the author’s popularity and also his reception as a local actor in our literature? In this study, Newmark’s major translation methods for the translations of the cultural elements will be used and French-Turkish translation examples will be studied within the framework of Venuti’s ‘Domestication’ and ‘Foreignization’ strategies. The dominance of Domestication strategy, which takes into consideration the target language and cultural norms, in Maalouf’s Turkish translations, influenced the place and the role of the author in our literature. So that, behind the Maalouf’s popularity and the impression that he is seen as a local author, the impact of translation strategies is great. It is possible to say that Maalouf contributed to the shaping of the Turkish literary polysystem by supporting the examples of postmodern historical novel with his translations.
Keywords
- strategies Bu makale, 18-20 Mayıs 2017 tarihlerinde, Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi ev sahipliğinde gerçekleştirilen
- Article History: Received 07/07/2017
- Gürçağlar, 2008: 194) Bu tanıma göre, çeviri, edebiyat ve kültür kendi başına bağımsız
- edebiyat çoğuldizgesi içerisindeki “merkez-çevre” ilişkisini şöyle açıklar: “Çeviri yazının merkez konumda olması, etkin bir biçimde çoğuldizgenin merkezini biçimlendirmesi demektir. Böyle bir durumda çeviri yazın büyük ölçüde yenilikçi güçlerin bir parçasıdır ve edebiyat tarihinde önemli olaylar olurken bu konumda bulunuyorsa, bu olaylarla özdeşleştirilebilir… Bundan başka, yeni yazınsal örnekler meydana çıkmakta iken, çeviri, bu yeni örneklerin geliştirilmesini sağlayan araçlardan biri durumuna da gelebilir. Yabancı eser yoluyla yerli edebiyata, daha önce olmayan özellikler girer.” (Even-Zohar, 2012: 128)
- Ceylan YILDIRIM “a ) çoğul dizge henüz oluşmamışken, ya da başka bir deyişle, edebiyat henüz “genç” ve yerleşme sürecinde iken; b) edebiyat ya “çevresel”, ya “güçsüz” ya da her iki durumda iken; c) edebiyatta dönüm noktaları, bunalımlar ve yazınsal boşluklar yaşanırken” (Even-Zohar, 2012: 128)
- Çoğuldizgesindeki Yeri” (Yıldırım, 2017: 299-318) başlıklı makalede çoğuldizge kuramı
- edebiyatın gelişmesine katkıda bulunabilir. (Even-Zohar, 2012) Even-Zohar‟a göre “Çevrilecek metinler, yeni yaklaşımlarla aralarındaki uyuma göre ve
- erek edebiyatta görebilecekleri yenilikçi işleve göre seçilirler.” (Even-Zohar, 2012: 128)
- olasıdır: “Üçüncü durumda çoğuldizge içindeki devingenlik, dönüm noktaları, ya da başka deyişle, yerleşmiş örneklerin yeni bir kuşak için artık geçerli olmadığı tarihsel anlar yaratır. Böyle anlarda çeviri yazın, merkez konumlu edebiyatlarda bile merkeze yükselebilir.” (Even-Zohar, 2012: 129)
- görmek mümkündür: “Maalouf‟un Semerkant adlı yapıtı, hemen tüm dünyada büyük bir ilgiyle karşılanmış ve dünya klasikleri arasına girerek yazarını ölümsüzleştirmiştir. Unutulmaz 10 tarihi roman listesinde, Orhan Pamuk, Umberto Eco, İhsan Oktay Anar, Gürsel Korat, İskender Pala ile birlikte yer almış olan bu yapıtın Maalouf‟un Türk toplumunda daha fazla tanınmasına olanak sağladığı söylenebilir. (Radikal Gazetesi, 2011, para. 6). Bundan başka, Maalouf‟un Doğu’dan Uzakta adlı yapıtı 2012 yılında en çok satan 100 kitap arasındaki yerini almıştır. (Haber7.com, 2013, para. 57). Maalouf, Türkiye‟deki birçok büyük kitapçıda en çok satanlar listesine girmeyi başarmıştır. Yine Çivisi Çıkmış Dünya adlı deneme yapıtı büyük kitapçılarda en çok satanlar arasındaki yerini almıştır. (Nur Çintay A. 2009, para. 1) Ocak 2013‟te Maalouf‟un Doğu’dan Uzakta adlı yapıtı haftanın en çok satan kitaplarının başında birinci sırada yerini almıştır. İskender Pala ve Sabiha Serin gibi yazarlarımız listede Maalouf‟tan sonra yer almışlardır. (Haberler.com, 2013, para.1) Maalouf‟un Çivisi Çıkmış Dünya adlı denemesi haftanın en çok satan kitapları listesinde Elif Şafak‟ın Aşk adlı romanından sonra ikinci sırada yer almıştır. (on5yirmi5com, 2009, para.1)” (Yıldırım, 2017: 306-307)
- geleneksel romana aykırı bir tavır takınarak Türk edebiyatında 1985 yılından itibaren
- gözlemlenmiştir. Öyle ki Orhan Pamuk‟un Beyaz Kale adlı romanının 1985 yılında
- geçişinde, çeviriler kaçınılmaz olarak etkili olmuştur. İlk yapıtı Türkiye‟de 1993 yılında
- okurun belki de bambaşka bir bakış açısıyla algılayıp değerlendirmesidir. (Tekeli, 1998:
- durumuna da gelebilir.” (Even-Zohar, 2012: 128)
- boyut kazandırması yazarın postmodern romancı yönünü göstermektedir: “… postmodern tarihyazımı unutulmuş, gizli kalmış, belirsizliklerle dolu veya önemsenmemiş tarihlerin yeniden düşünülmesi ve incelenmesi gerektiğini savunmaktadır… Postmodern bilgi ise kronolojik bir sıralamaya indirgenememektedir, çünkü tanımı ve tasarımı değişime ve süreksizliğe dayanmaktadır. Bu yüzden postmodern bilgi bütünselliğe, mutlak kimliğe ve mutlak doğruluğa karşıdır.” (Oppermann, 1999: 59-60)
- dünyasında bambaşka anlamlar ve gerçeklikler kazanır: “Geçmiş kaçınılmaz olarak bölük pörçüktür, kaçınılmaz olarak yeniden kurgulanır, yeniden yaratılır. Orada yalnızca bugünün gerçeklerinin hasadı yapılabilir. Bugünümüz geçmişten doğduysa, geçmişimiz de bugünden doğmuştur.” (Maalouf, 2012: 294)
- kendi içlerinden yıkıp değiştirirler.” (Oppermann, 1992: 251).
- (Oppermann, 1999: 60)
- Kitap Adı 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
- geçen yıla göre (2014 baskısı hariç) artan tirajlar elde etmesi yazarın edebiyatımızdaki
- Maalouf‟un Türk Yazın Çoğuldizgesindeki Yeri” (Yıldırım, 2017: 299-318) başlıklı
- engeldir.” (Newmark‟tan aktaran Yıldırım, 2015b: 224). Nitekim kültüre özgü bir kavram
- çeviride bir sorun olarak gören Newmark, 1988 yılında kültüre özgü unsurları kategorize
- 2010 yılında yayımlanan Translation and Culture (Newmark, 2010: 175) başlıklı
- Yıldırım, 2015b: 224).
- yöntemlerini şu şekilde sıralar: “a) Sözcüğü sözcüğüne çeviri (literal translation) : Kültürel unsur, isim, öbekler, cümle ve yan cümleler hedef kültürdeki eşdeğerlikleriyle çevrilir. b) Aktarım (transference) : Hedef kültürde karşılığı ve çevirisi olmayan coğrafi, tarihi yer ve isimler, unvanlar, kurum ve kuruluşlar, gazete, kitap ve dergi isimlerinin karşı kültüre taşınmasıdır. c) Uyarlama (adaptation): Kaynak unsurların, hedef kültürdeki bir benzeriyle karşılanmasıdır. d) İşlevsel çeviri (neutralization, functional equivalent): Okuyucuya sorun oluşturmayacak evrensel bir terimle kültürel unsurların karşılanması. e) Açıklama (explanation) : Kültürel unsurların daha iyi anlaşılması için sözcükler ya da kavramların eklenmesi. f) Çıkarma (Deletion) : Kültürel unsur çevirmence bir sakınca görülmeyerek hedef metinden tamamen çıkarılır.” (Newmark‟tan aktaran Aksoy, 2002: 91-92)
- (Gürçağlar, 2011: 38)
- „Yerlileştirme‟ ve „Yabancılaştırma‟ (Venuti, 1998: 240). Venuti‟ye göre, „yerlileştirme‟
- amaçlayan çeviri stratejisidir. (Venuti, 1998: 240-241) Okurun kendi öz dilinde üretilmiş
- için çevirmenin „yerlileştirme‟ stratejisine başvurması gerekmektedir. (Venuti, 1995: 1)
- özelliklerin erek okura taşındığı bir çeviri stratejisidir. (Venuti, 1998: 240,242) The
- işaret eder. (Venuti, 1995) Oysa Venuti, yabancılaştırma kavramını, kaynak metindeki
- dilsel ve kültürel farklılıkları öne çıkarmak için kullandığını belirtir. (Venuti, 1995: 23)
- nedenlerle çeviri yazın merkeze doğru geçebilir. (Even-Zohar, 2012: 129). Klasik anlayışla
- Aksoy, Berrin (2002). Geçmişten Günümüze Yazın Çevirisi, Ankara: İmge Kitabevi.
- Even-Zohar, Itamar (2012). “Yazınsal Çoğuldizge İçinde Çeviri Yazının Durumu” (çev. Saliha Paker), Çeviri Seçkisi II Çeviri (bilim) Nedir?, Yay. haz. M. Rifat, 2. baskı, s. 125-133.
- Gürçağlar, Şehnaz Tahir (2008). “Çoğuldizge Kuramı. Uygulamalar, Eleştiriler”, Çeviri Seçkisi I – Çeviriyi Düşünenler (içinde), Yayıma haz. M. Rifat, , 2. baskı, Ss. 193210.
- Gürçağlar, Şehnaz Tahir (2011). Çevirinin ABC’si, İstanbul: Say Yayınları.
- Maalouf, Amin (1986). Léon L’Africain, Paris: Editions Jean-Claude Lattès.
- Maalouf, Amin (1988). Samarcande, Paris: Editions Jean-Claude Lattès.
- Maalouf, Amin (1991). Les Jardins de Lumière, Paris: Editions Jean-Claude Lattès.
- Maalouf, Amin (1992).Le Premier Siècle après Béatrice, Paris: Editions Grasset&Fasquelle.
- Maalouf, Amin (1993). Le Rocher du Tanios, Paris: Editions Grasset&Fasquelle.
- Maalouf, Amin (1996).Les Echelles du Levant, Paris: Editions Grasset&Fasquelle.
- Maalouf, Amin (2000). Le Périple de Baldassare, Paris: Editions Grasset&Fasquelle.
- Maalouf, Amin (2009). Le Dérèglement du Monde, Paris: Editions Grasset&Fasquelle.
- Maalouf, Amin (2012). Les Désorientés, Paris: Editions Grasset&Fasquelle.
- Maalouf, Amin (2009). Çivisi Çıkmış Dünya (çev. Orçun Türkay), 1. b., İstanbul: YKY.
- Maalouf, A. (2011). Afrikalı Leo (çev. Sevim Raşa), 35. b., İstanbul: YKY.
- Maalouf, Amin (2012). Doğu’dan Uzakta (çev. Ali Berktay), 1. b., İstanbul: YKY.
- Maalouf, Amin (2012). Béatrice’ten Sonra Birinci Yüzyıl (çev. Orçun Türkay), 8. b., İstanbul: YKY.
- Maalouf, Amin (2012). Işık Bahçeleri (çev. Saadet Özen), 12. b., İstanbul: YKY.
- Maalouf, Amin (2012). Tanios Kayası (çev. Işık Ergüden), 34. b., İstanbul: YKY.
- Maalouf, Amin (2012). Yüzüncü Ad: Baldassare’ın Yolculuğu (çev. Samih Rifat), 42. b.,
- Maalouf, Amin (2012). Doğu’nun Limanları (çev. Saadet Özen), 48. b., İstanbul: YKY.
- Maalouf, Amin (2013). Semerkant (çev. Ali Berktay), 68. b., İstanbul: YKY.
- Newmark, Peter (1988). A Textbook of Translation, The Republic of Singapore: Prentice Hall International.
- Newmark, Peter (2010). “Translation and Culture”, Meaning in Translation, Ed. Barbara Lewandowska-Tomaszcyk and Marcel Thelen, Frankfurt am Main: Peter Lang, Ss.171-182.
- Oppermann, Serpil (1992). “Postmodern Romanda Değişen Anlatım Biçemi ve “Gerçeklik” / “Yazı” İkilemi”, Littera Edebiyat Yazıları, cilt 3, Ss. 246-259.
- Tekeli, İlhan (1998). Tarih Bilinci ve Gençlik –Karşılaştırmalı Avrupa ve Türkiye Araştırması, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
- Venuti, Lawrence (1995). Translator’s Invisibility: A history of translation, London and New York: Routledge.
- Venuti, Lawrence (1998). “Strategies of Translation”, Routledge Encyclopedia of Translation Studies, Ed.Mona Baker, Lon.&New York, Routledge, Ss. 240-44.
- Yıldırım, Ceylan (2015a). Amin Maalouf’un Romanlarının Türkçe Çevirileri: Çoğuldizge
- Yıldırım, Ceylan (2015b). “Amin Maalouf‟un Afrikalı Leo ve Semerkant Romanlarında Kültürel Unsurların Çevirisi Üzerine Bir İnceleme”, Journal of International Social Research, Cilt: 8, Sayı: 39, Ss. 222-232
- Yıldırım, Ceylan (2017). “Çeviri Yapıtlarıyla Amin Maalouf‟un Türk Yazın Çoğuldizgesindeki Yeri”, Folklor Edebiyat, cilt 23, Sayı 91, Ss. 299-318.
- Haber7.com (2013). 2012 yılında en çok satan 100 kitap: Liste, Erişim Tarihi: 15/05/2013, http://www.haber7.com/kitap/haber/984150-2012-yilinda-encok-satan-100-kitap-liste (Web. 31.01.2013, 14:07)
- Haberler.com (2013). Geçen haftanın çok satan kitapları, Erişim Tarihi: 10/05/2013, http://www.haberler.com/gecen-haftanin-cok-satan-kitaplari-4288935-haberi/ (Web. 30 Ocak 2013, 12:39).
- Radikal Gazetesi (2011). Unutulmaz 10 tarihi roman, Erişim Tarihi: 10/05/2013, http://www.radikal.com.tr/kultur/unutulmaz-10-tarihi-roman-1067197/ (Web. 23/10/2011, 02:00).
- Nur Çintay A. (2009). Amin Maalouf ve Atatürk, Erişim Tarihi: 10/06/2013,http://www.radikal.com.tr/yazarlar/nur_cintay_a/amin_maalouf_v e_ataturk-949318/ (Web. 12/08/2009).
- On5yirmi5.com (2009). Haftanın çok satan kitapları, Erişim Tarihi: 10/05/2013, http://www.on5yirmi5.com/haber/kultur-sanat/kitap/4182/haftanin-cok-satan kitaplari.html(Web. 15 Haziran 2009, 10:24).
- http://www.e-tarih.org/sozluk.php?sd=sozlukdetay&id=266, Erişim Tarihi: 06/07/2017, 15:15.
- YKY Satış Bölümü Sorumlusu Hülya Kaya / 24.07.2014.
