Author :
Abstract
+lIg, +lUg eki Türkçenin en eski dönemlerinden beri sıklıkla kullanılan bir ektir. Bilindiği gibi, bu ekin en temel işlevi bir varlığa, kavrama, nesneye ait bulunma bildirmesidir. Bu yönüyle ek, isimler üzerine gelerek çoğunlukla sıfat görevinde kullanılan sözler üretir. Ancak ek, farklı bir kullanımla ortaya çıkar. Bu kullanım özelliğini Kutadgu Bilig’de de kısmen görmekteyiz. Eski Uygurcanın Budhist ve Manihaist çevreye ait metinlerde, Türkçenin diğer dönemlerinde olduğu gibi, ayıg “kötü, fena”; edgü “iyi”; me?ü “sonsuz, ebedi” vb. sıfatlar, genel olarak eksiz biçimleriyle kullanılmaktayken kimi zaman bu sıfatların ayıglıg “kötü, fena”; edgülüg “iyi”; me?ülüg “sonsuz, ebedi” örneklerindeki gibi, +lIg, +lUg ekli kullanımlarına rastlanmaktadır: bilge biliglig bolu tüketmiş erip birle yene yorısar on ayıglıg qılınçıg alqu nomlarıg uqmaqı ugrınta alqu uzanmaq edremlig atası arıg ermeki ugrınta tuggalı bolmış erip (Sho. 9); ol kamag burkanlar barça tınlıglarıg edgülüg me?ilig kılgalır üçün bo daranı nomug yarlıkadılar (AY 356/2); me?ü me?ü ornagın bolup özüm me?ülüg :: ertükteg nom tatıgın üzüksüzin ol me?ig üküş tınlıgka üledim (AY 368/7)... Bu çalışmada, Eski Uygurcanın farklı metinlerinde tespit edilmiş olan ve daha önce bu kullanım özelliğine değinilmeyen sıfatlarda +lIg, +lUg ekinin kullanımına ilişkin aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır: • Eski Uygurcada ve kısmen Karahanlı Türkçesinde bu türden ikili kullanımlara neden ihtiyaç duyulmuştur?• Bu sıfatların eksiz ve ekli kullanımları arasında anlam ve bağlam farkı var mıdır?• Konuyla ilgili çeviri etkisinden söz edilebilir mi?
Keywords
Abstract
The use of the Orchon Turkic suffix +lIg and +lUg were used in the old Uighur texts and were a basic function to acknowledge the existence of an object or any concept. However, this suffix is appended to nouns and usually derives adjectives. A different use seems appears to be present in Buddhist and Manicheist Uighur texts. Similar use of this suffix appeared in Kutadgu Bilig on occasions as well. Not only in other periods of Turkic linguistic history but also in Uighur, these words were used as adjectives usually: ayıg “bad, evil”; edgü “good”; “me?ü “endless, immortal”, etc. In addition, these adjectives were used with +lIg, +lUg and had same meanings: ayıglıg “bad, evil”; edgülüg “good”; me?ülüg “endless, immortal”, etc. bilge biliglig bolu tüketmiş erip birle yene yorısar on ayıglıg qılınçıg alqu nomlarıg uqmaqı ugrınta alqu uzanmaq edremlig atası arıg ermeki ugrınta tuggalı bolmış erip (Sho. 9); ol kamag burkanlar barça tınlıglarıg edgülüg me?ilig kılgalır üçün bo daranı nomug yarlıkadılar (AY 356/2); me?ü me?ü ornagın bolup özüm me?ülüg :: ertükteg nom tatıgın üzüksüzin ol me?ig üküş tınlıgka üledim (AY 368/7)...In this paper, we will examine the function of this suffix where it was unspecified previously and we will seek answers to the following questions: • Why was this function needed in Uighur and partly Karakhanid?• Were there differences in meaning and context between two langauges?Was there any affect on the Uighur period translations on their usage?
Keywords
- Ağca, F. (2010). Budist Türk çevresi metinlerinde olumsuzluk ve yokluk şekilleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
- Eraslan, K. (2012) Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
- Erdal, M. (1991), Old Turkic Word Formation I – II, Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
- ___ (2004), A Grammar of Old Turkic, Brill.
- Gabain, A. V. (1959) Alttürkische Grammatik, Wiesbaden.
- Hamilton, J. R. (1998), Budacı İyi ve Kötü Prens Masalının Uygurcası, Kalyanamkara ve Papamkara, Simurg Yayınları, Ankara.
- Kâşgarlı Mahmud. Dîvânu Lugâti’t-Türk (2015) (hzl. : Ercilasun, Ahmet B. – Ziyat Akkoyunlu). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kudara, K. (1988). “Über den Chin-hua-ch’ao genanten Kommentar des Abhidharmakośaśāstra”, Der türkische Buddhismus in der japanischen Forschung, Wiesbaden.
- Tokyürek, H. ve Çetin P. (2014). Eski Türkçeden günümüze eksiz ad tamlaması meselesi. Dil Araştırmaları 15, Güz 2014, s. 9-38.
- Röhrborn, K. (1995). Konversion von „Adjektiven“ im Alttürkischen. M. Erdal/S. Tezcan (ed.): Beläk Bitig. Sprachstudien für Gerhard Doerfer zum 75. Geburtstag. Wiesbaden, s. 135-140. (Turcologica. 23.)
- Tekin, T. (2000). Orhon Türkçesi grameri. Ankara.
- Tekin, Ş. (1976), “Eski Türkçe” Türk dili el kitabı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, s. 142-192.
- Kaya, C. (1995), Uygurca Altun Yaruk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. http://derlem.cu.edu.tr
